خاتم کاری، یکی از هنرهای ظریف و صنایع دستی با ریشه‌های عمیق در تاریخ ایران محسوب میشود. این هنر به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری کشور، از دوران بسیار قدیمی در ایران رشد کرده است. خاتم‌سازی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین هنرهای دستی این سرزمین، در ایجاد آثاری با ارزش هنری و فرهنگی بسیار تأثیرگذار است.
این هنر، علاوه بر زیبایی و ارزش هنری، ابعاد تاریخی و فرهنگی نیز داراست. خاتم‌سازان با استفاده از چوب، فلزاتی مانند برنج و استخوان، طرح‌های زیبا و هنرمندانه‌ای را بر روی سطوح مختلف خلق می‌کنند. سابقه این هنر به دوره‌های باستانی بازمی‌گردد و در طول تاریخ، خاتم‌سازی به یک هنر ویژه ایرانی تبدیل شده است.
به عنوان یک هنر دستی معتبر، خاتم کاری نه تنها نمادی از ذوق و ذوق هنرمندان ایرانی است، بلکه در جهان هنر نیز شناخته شده و تحسین میشود. این هنر، میراثی زیبا و ارزشمند از گذشته ایران است که همچنان به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی این سرزمین محسوب میشود.
فهرست مطالب
ساخت خاتم
خاتم، به عنوان یک هنر ترکیبی، از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت ساخته میشود. این اشیاء زیبا، با استفاده از مواد اولیه متنوع و در رنگ‌های گوناگون، شکل می‌گیرند. این اشکال معمولاً پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی هستند.
فرایند ساخت خاتم، از هنرهای دستی دقیق و زمان‌بر است و انجام آن نیاز به دقت و حوصله بالایی دارد. در لغت‌نامه دهخدا، خاتم‌ساز به عنوان کسی تعریف شده است که پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بچیند، و عمل خاتم‌سازی را به تولید این آثار تخصیص داده است.
در دائره‌المعارف فارسی، خاتم‌کاری و خاتم‌سازی به عنوان هنر آراستن سطح اشیاء به شکل موزائیک با مثلث‌های کوچک توصیف شده‌اند. طرح‌های گوناگون خاتم به شکل اشکال منظم هندسی با استفاده از مثلث‌های کوچک ایجاد می‌شوند. این مثلث‌ها از مواد متنوعی از جمله چوب، فلز و استخوان ساخته می‌شوند. خاتم‌سازان با استفاده از این مثلث‌ها، طرح‌هایی با ظرافت و دقت بالا ایجاد می‌کنند. در هر طرح خاتم، از حداقل سه مثلث برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی و تا حداکثر چهارصد مثلث برای بزرگ‌ترین آن استفاده میشود.
تاریخچهٔ خاتم‌کاری
دربارهٔ مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده‌است.
روایتهای زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می‌دانند زیرا قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال است.
در دائره‌المعارف فارسی آمده‌است: «زمان آغاز این هنر دانسته نیست، و آنچه دربارهٔ آن گفته میشود با افسانه همراه است.
شواهد بسیاری موجود است که شهر شیراز به عنوان خاستگاه خاتم کاری ایران پایتخت خاتم کاری ایران می‌دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.
صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آنها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده‌است.
شکوفایی هنر خاتم کاری
اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این دوران از شیراز و سایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند.
بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.
در سال ۱۳۰۷ اوایل دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد.
از استادان بنام خاتم کاری در شیراز و ایران را می‌توان به (استاد عبدالخالق گلریز خاتمی) ملقب به پدر خاتم ایران و (شادروان استاد عبدالعلی گلریز خاتمی) ٬(احمد روحانی) اشاره کرد که خود صاحب سبک در این رشتهٔ هنری می‌باشند.
محصولات خاتم کاری
خاتم کاری یکی از صنایع دستی معروف و پررونق اصفهان است و تنوع محصول بسیار بالایی دارد. از جمله محصولات تولیدی بوسیله هنر زیبای خاتم کاری می توان به این موارد اشاره کرد :
ساعت دیواری، قاب های چوبی خاتم کاری شده، ظروف تزیینی مس و خاتم، وسایل پذیرایی منزل و …
اگر به وسایل چوبی برای استفاده در منزل علاقه داشته باشید، خاتم کاری حتما شما را راضی میکند چون دقت بالا و ظرافت خاتم واقعا هر علاقه مند به هنر را شیفته خودش خواهد کرد.
فروشگاه های مختلفی اقدام به فروش اینترنتی محصولات صنایع دستی از جمله خاتم کاری کرده اند که از میان آنها فروشگاه نگارستان می تواند انتخابی مطمئن باشد، چون از لحاظ تضمین کیفیت و همچنین قیمت مناسب تجربه خرید خوشایندی را برای دوست داران صنایع دستی فراهم می کند.
